فنگشویی (Feng shui 风水)

سیر تاریخی یک دانش کهن

تعریف فنگشویی

فنگشویی (风水) یک فلسفه و علم باستانی چینی است که هدف آن ایجاد هماهنگی بین انسان، محیط زندگی و نیروهای نامرئی طبیعت از طریق تنظیم جریان انرژی حیاتی «چی (Qi) است. این دانش کهن بر پایه ی اصولی مانند “یین و یانگ”، “پنج عنصر” طبیعی (آب، آتش، خاک، فلز، چوب) و “نقشه ی باگوا” استوار است و با تحلیل جهت های جغرافیایی، توپوگرافی زمین و چیدمان فضاها، به دنبال جذب انرژیهای مثبت و دفع انرژیهای مخرب است. واژه ی «فنگشویی» از ترکیب دو کلمه ی چینی ساخته شده است:

• فنگ (Feng/风): به معنای باد، نماد نیروهای نامرئی و حرکت انرژی.
• شویی (Shui/水): به معنای آب، نماد جریان زندگی و انعطاف پذیری.

این دو عنصر در فرهنگ چینی به عنوان عوامل حیات بخش و شکل دهنده ی زمین شناخته میشوند.

• تاریخچه ی فنگشویی: از اسطوره ها تا جهان مدرن

۱. ریشه های اساطیری (حدود ۴۰۰۰ ق.م)

قدیمی ترین ردپای فنگشویی به اسطوره های چینی بازمیگردد. بر اساس افسانه ها، “فوهسی (Fu Xi)”، نخستین امپراتور افسانهای چین، با مشاهده ی الگوهای رودخانه ی زرد (هوانگ هه) و “لاکپشت مقدس”، مفهوم “هشت سه خطی (Bagua)” را کشف کرد. این نمادها پایه ی فلسفه ی یین و یانگ و سیستم پنج عنصر شدند.

همچنین، “شنونگ (Shennong)”، پدر کشاورزی چین، با مطالعه ی زمینهای حاصلخیز و جهت بادها، اصول اولیه ی هماهنگی با طبیعت را پایه گذاری کرد.

۲. دوره ی ژو (۱۰۴۶–۲۵۶ ق.م)- تولد فنگشویی علمی

در این دوره، فنگشویی به عنوان یک دانش رسمی مرتبط با نجوم، جغرافیا و آیینهای تدفین شکل گرفت. در این زمان بود که کتاب “ییجینگ (I Ching)” یا «کتاب تغییرات» نوشته شد که پایه ی تئوریهای فنگشویی را تقویت کرد.

“فنگشویی یینگتسائو (Ying Zang) “: شاخه ای از فنگشویی که به انتخاب مکانهای مناسب برای مقبره ها اختصاص داشت. چینیها باور داشتند محل دفن اجداد بر خوشبختی نوادگان تأثیر میگذارد.

استفاده از قطب نما: ابزار اولیه ی “لوپان” (قطب نمای فنگشویی) در این دوره توسعه یافت.

۳. دوره ی هان (۲۰۶ ق.م–۲۲۰ م)- تلفیق با فلسفه ها

فنگشویی تحت تأثیر فلسفه های “تائوئیسم” و “کنفوسیوسیسم” قرار گرفت.

تائوئیسم: بر هماهنگی با «تائو» (راه طبیعت) و جریان طبیعی انرژی تأکید کرد.

کنفوسیوسیسم: اصول نظم اجتماعی و احترام به اجداد را به فنگشویی افزود.

در این دوره، “گوو پو (Guo Pu)”، دانشمند مشهور، اولین کتاب فنگشویی با عنوان زنگ شو (Zang Shu) را نوشت که به «کتاب تدفین» معروف شد و اصول انرژی زمین را شرح داد.

۴. دوره ی تانگ (۶۱۸–۹۰۷ م)- عصر طلایی فنگشویی

فنگشویی به اوج شکوفایی خود رسید و به عنوان بخشی از دانش حکومت داری استفاده شد. طراحی پایتختها (مانند چانگان) و معابد بودایی بر اساس اصول فنگشویی انجام گرفت. در این دوران مکاتب جدیدی نیز شکل گرفت.

“مکتب شِیسان (Xingshan)” بر تحلیل شکل زمین (کوهها، رودها) تمرکز داشت.

“مکتب فاجی (Fajia)” بر جهت های مغناطیسی و نقشه ی باگوا تأکید میکرد.

۵. دوره ی سونگ (۹۶۰–۱۲۷۹ م)- سیستماتیک شدن دانش

در این دوره، فنگشویی به دو شاخه ی اصلی تقسیم شد:

“مکتب فرم (شکل)”: به رهبری “یانگ یونسانگ (Yang Yunsang)”، بر توپوگرافی و محیط طبیعی تمرکز داشت.

“مکتب قطب نما”: به رهبری “وانگ چی (Wang Chi)”، بر جهت های مغناطیسی و محاسبات عددی استوار بود. در این دوره کتاب “چینگنان یائو (Qingnan Yao)” نوشته شد که نحوه ی استفاده از لوپان و نقشه ی باگوا را آموزش میداد.

۶. دوره ی مینگ (۱۳۶۸–۱۶۴۴ م)- فنگشویی امپراتوری

امپراتوران مینگ از فنگشویی برای ساخت “شهر ممنوعه” در پکن استفاده کردند. جهت گیریها، تعداد پله ها و رنگهای به کاررفته در این کاخ، همگی بر اساس اصول فنگشویی طراحی شدند. در این دوره نقشه ی باگوا به شکل امروزی استانداردسازی شد.

ممنوعیت عمومی: استفاده از فنگشویی برای مردم عادی محدود شد تا تنها در اختیار امپراتور و نخبگان باشد.

۷. قرن ۱۹–۲۰- افول و احیای مجدد

در دوره ی چینگ (۱۹۱۲–۱۶۴۴)، فنگشویی به دلیل ارتباط با خرافات توسط روشنفکران مورد انتقاد قرار گرفت. پس از انقلاب کمونیستی ۱۹۴۹، فنگشویی در چین ممنوع شد و بسیاری از متون آن نابود گردید. در دهه ی ۱۹۷۰، با مهاجرت استادان فنگشویی به تایوان و هنگ کنگ، این دانش احیا شد و به غرب راه یافت.

۸. فنگشویی در غرب (از ۱۹۸۰ تا امروز)

ورود فنگشویی به غرب با ساده سازی مفاهیم آن همراه بود. “لین یون (Lin Yun)”، بنیانگذار “مکتب فنگشویی بودایی سیاه”، با ترکیب مفاهیم سنتی و روانشناسی مدرن، این دانش را برای عموم قابل درک کرد. همچنین “ننسی پلوزی (Nancy Pelosi)” و دیگران با انتشار کتابهای پرفروش، فنگشویی را به یک جریان جهانی در طراحی داخلی تبدیل کردند.

امروزه فنگشویی در معماری پایدار، مدیریت شهری و حتی طراحی دفترهای مدرن (مانند شرکتهای گوگل و اپل) به کار رفته است.

جمع بندی: از آیین تدفین تا فلسفه ی جهانی

فنگشویی از یک آیین باستانی مرتبط با تدفین به یک سیستم جامع هماهنگی انسان و محیط تبدیل شد. امروزه، این دانش نه تنها در چین، بلکه در سراسر جهان به عنوان پلی بین عرفان شرقی و علوم مدرن (مانند اکولوژی و روانشناسی) شناخته میشود. تاریخچه ی فنگشویی نشان میدهد که چگونه یک فلسفه ی محلی، با ترکیب دانش عملی و حکمت معنوی، توانسته است هزاران سال دوام بیاورد و پاسخگوی نیازهای انسان در هر عصر باشد.